آلودگی هوا در ایران به سطح بحرانی رسیده؛ کارشناسان سوءمدیریت و استفاده از سوخت‌های آلاینده را عامل اصلی می‌دانند، در حالی که پاسخ رسمی میان وعده خودرو برقی و "دعوت به دعا برای باران" در نوسان است.گزارش از تشدید آلودگی هوادر ایران طی روزهای اخیر، تصویر روشنی از بحرانی حکایت دارد که کم کم به یک وضعیت مزمن و فراگیر در کشور تبدیل شده است.

داده‌های رسمی سازمان هواشناسی، شرکت کنترل کیفیت هوا و گزارش‌های استانی نشان می‌دهد که بسیاری از شهرهای ایران در وضعیت ناسالم یا بسیار ناسالم قرار دارند، در حالی که نهادهای مسئول همچنان از اجرای کامل قوانین و تامین بودجه لازم ناتوان‌اند.

اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه‌ وله

محمد اصغری، کارشناس هواشناسی به "اقتصاد معاصر" می‌گوید بارش‌های اخیر در سواحل شمالی کشور از آستارا تا گنبدکاووس ادامه دارد اما این الگو تاثیری بر کاهش آلودگی در شهرهای صنعتی ندارد. او هشدار می‌دهد که "هشدارهای آلودگی بعید است از سطح زرد خارج شوند" و از روز شنبه "بستر برای افزایش غلظت آلاینده‌ها مهیاست".

بیشتر بخوانید: استاندار تهران: از ترددهای غیرضروری در تهران پرهیز کنید

شرکت کنترل کیفیت هوا می گوید در تهران، شاخص آلاینده ذرات معلق ریز به عدد ۱۶۰ رسیده و وضعیت "ناسالم برای همه" ثبت شده و در ۲۴ ساعت گذشته نیز عدد ۱۷۶ گزارش شده که از آلودگی شدید و مداوم حکایت دارد. آمارهای رسمی نشان می‌دهد که از ابتدای امسال فقط ۶ روز هوای پاک در تهران ثبت شده است.

همچنین سازمان هواشناسی با صدور هشدار زرد نسبت به تداوم افزایش آلودگی هوا در تهران و ۱۰ کلان‌شهر دیگر تا یکشنبه هشدار داده است، اخطاری که شامل شهرهای کرج، قزوین، مشهد، اصفهان، اراک، سمنان، تبریز، ارومیه، یزد و اهواز نیز می‌شود.

این همه درحالی است که در تهران مهدکودک‌ها تعطیل و فعالیت آموزشی بسیاری از مراکز به شکل غیرحضوری ادامه دارد و در خوزستان نیز مدارس و دانشگاه‌ها در برخی شهرها تعطیل یا مجازی شده‌اند.

به موازات این وضعیت، شروین تبریزی، سخنگوی اورژانس تهران در گفت‌وگو با ایلنا، از افزایش ۱۵ درصدی موارد تنفسی و رشد ۳ درصدی مشکلات قلبی خبر داده است.

در چنین فضایی، سخنان سیدعلی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، در یک پیام ضبط‌شده به مناسبت هفته بسیج از مردم خواست تا "برای باران، برای امنیت و برای عافیت به سراغ خدا بروند." این توصیه در حالی مطرح شد که بسیاری از شهرها با کمبود بارش، کاهش ذخایر سدها و آلودگی شدید روبه‌رو هستند و منتقدان می‌گویند چنین رویکردی جایگزینی برای برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری موثر نیست.

انباشتی از سوءمدیریت؛ صدای کارشناسان محیط‌زیست

اعظم بهرامی، پژوهشگر و کنشگر محیط‌زیست، در گفت‌وگو با دویچه‌وله فارسی می‌گوید ریشه آلودگی هوا در ایران نه یک عامل، بلکه "انباشتی از سوءمدیریت، فرسودگی زیرساخت‌ها و سیاست‌گذاری غلط در طول سال‌ها" است.

او توضیح می‌دهد: «منابع اصلی تولید آلاینده تغییر نکرده‌اند. مشکل این است که با شروع زمستان و وقوع وارونگی دما، آلودگی در سطح زمین حبس می‌شود و تعداد روزهای ناسالم بالا می‌رود. در دولت فعلی هم افزایش صادرات گاز باعث شده نیروگاه‌ها و صنایع بیشتر از سوخت‌های مایع مثل بنزین، گازوئیل و مازوت استفاده کنند. این سوخت‌ها استاندارد پایینی دارند و اساساً برای سوزاندن در یک کلان‌شهر مناسب نیستند؛ هرچند دولت مدعی است مازوت‌سوزی از سال ۱۴۰۰ ممنوع شده.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

به گفته او، سال‌هاست برنامه‌های اعلام‌شده در حوزه کنترل آلودگی هوا اجرا نشده‌اند: «هیچ‌کس پاسخ نمی‌دهد که چند درصد از ناوگان فرسوده حمل‌ونقل طی پنج یا شش سال اخیر بازنشسته شده است. ما خودروهای فرسوده، بنزین غیراستاندارد و صنایع آلاینده داریم، اما بودجه کافی و مدیریت مرحله‌به‌مرحله برای اجرای قانون هوای پاک وجود ندارد.»

بهرامی تاکید می‌کند که وضعیت تهران اکنون با شهرهای بسیار آلوده جنوب آسیا قابل مقایسه است: «تهران امروز شبیه لاهور، بمبئی و دهلی شده؛ شهری با جمعیت بسیار زیاد، توسعه افسارگسیخته، ترافیک سنگین، خودروهای فرسوده و توپوگرافی نامناسب که باد کمی دارد. تغییرات اقلیمی، گرمایش و خشکسالی هم همه این‌ها را تشدید کرده است.»

او هشدار می‌دهد: «اگر همین روند ادامه پیدا کند، پایتخت در دهه آینده ممکن است شش تا هشت ماه در سال در وضعیت آلودگی بسیار خطرناک قرار بگیرد.»

در همین زمینه بهنام رستگاری، استاد حقوق بین‌الملل محیط‌زیست نیز معتقد است که مسئله فراتر از خلا قانونی است؛ او در گفت‌گو با ایلنا به اصل ۵۰ قانون اساسی اشاره می‌کند که حفاظت از محیط‌زیست را وظیفه عمومی می‌داند، اما تاکید دارد هیچ‌کدام از نهادهای قدرت پاسخگو نیستند.

قانون هوای پاک مصوب ۱۳۹۶ با وجود جامع‌بودن، در عمل نیز موفق نبوده، بطوریکه طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، از مجموع مواد و تبصره‌های این قانون، اجرای ۲۲ مورد ضعیف، ۱۷ مورد متوسط و تنها ۱۷ مورد "قابل قبول" ارزیابی شده است.

رستگاری همچنین می‌گوید مشکل اصلی "تعدد نهادهای مسئول، مدیریت جزیره‌ای و کمبود بودجه" است و معتقد است تعیین نهاد مسئول آلودگی بسیار دشوار شده، زیرا زنجیره انتشار آلودگی بین سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف تقسیم شده است.

در حالی که کلان‌شهرها یکی پس از دیگری وارد شرایط ناسالم و خطرناک می‌شوند، پاسخ حکومتی میان وعده تولید خودرو برقی و "دعوت به دعا برای بارش باران" در نوسان است؛ رویکردی که به گفته کارشناسان نمی‌تواند از شدت آلودگی هوا یا خسارات انسانی آن بکاهد.